|
|
AI filosofisch essay |
|
|
Het naïeve moment en de beeldervaring |
|
|
Er bestaat een nauwelijks benoemd moment aan het begin van een filmische ervaring, een moment dat voorafgaat aan elke analyse. Het is het ogenblik waarop de kijker zich, soms zonder het te beseffen, overgeeft aan wat komen gaat. Niet door overtuiging, maar door affectieve ontvankelijkheid. Deze initiële toewending tot het beeld is wat men een suspension of disbelief zou kunnen noemen - een conditionele, tijdelijke uitschakeling van de kritische vermogens die ruimte schept voor participatie. Dit moment is fundamenteel filosofisch, want het raakt aan de kern van esthetische ervaring: de bereidheid om een wereld binnen te stappen die niet de onze is, maar die ons toch, tijdelijk, betreft. Deze overgave is geen kwestie van verbeelding alleen, maar van lichamelijke resonantie. Wanneer in een scène iets ons raakt, is dat vaak nog voordat we precies weten waarom. De blik is op zoek naar betekenis, maar treft eerst beweging, licht, een trilling. De filosofie van de waarneming - van Merleau-Ponty tot Deleuze - leert ons dat betekenis niet voorafgaat aan ervaring, maar eruit ontstaat. De ongerichte beweging die in het bos opduikt, zoals beschreven in de oorspronkelijke notitie, toont een puur fenomenologische toestand: er is nog geen onderscheid tussen zelf en wereld. De waarnemer is nog niet gescheiden van het waargenomene. In deze pre-reflectieve toestand bevindt zich de bron van het esthetische. Pas wanneer het hart overslaat, wordt de ik voelbaar. En daarmee ook het andere. |
|
|
De Techniek als Medium van Beperking |
|
|
Het pad van de elektriciteit door de projector is een treffende metafoor voor hoe techniek zowel gevaar als articulatie inhoudt. In zijn rauwe vorm is energie destructief. Pas door haar geleiding, filtering en tempering ontstaat de mogelijkheid tot beeld, tot vorm, tot betekenis. Hier wordt een ethiek van het technische zichtbaar: het beeld bestaat bij gratie van beperking. Articulatie is niet de vijand van intensiteit, maar haar voorwaarde. |
|
|
Beeldfiguren met meervoudige betekenis |
|
|
De figuren in film en kunst zijn dragers van betekenis, maar niet per se als representatie. Ze zijn, zoals Deleuze zou stellen, affecten en percepten - blokken van ervaring die niet iets anders voorstellen, maar zelf iets zijn. De suggestie dat een enkel figuur meerdere betekenissen kan herbergen zonder metaforisch te zijn, wijst op een post-symbolische denktrant. Dit sluit aan bij wetenschappelijke praktijken waarin grote hoeveelheden worden samengebald tot abstracties: een getal, een formule, een symbool. Wat aan articulatie wint, verliest soms aan detail, maar niet aan intensiteit. |
|
|
De politiek van het eerste beeld |
|
|
Beelden zijn nooit neutraal. Wat zich aandient als 'het begin' is zelden onschuldig. De filmindustrie, maar ook de media in bredere zin, weten dit als geen ander: elk begin is een belofte. De montage zet het nieuwe in scène: een baby, een ochtend, een primeur. Deze structuren zijn diep geworteld in culturele patronen. In de krant, zoals opgemerkt, worden veelbelovende jongeren prominent gepositioneerd op de voorpagina. Dit is geen toeval, maar een ideologische praktijk. Het 'eerste' beeld fungeert als ideologisch ankerpunt voor het verhaal dat volgt. Het herinnert ons eraan dat elk visueel medium ingebed is in verwachtingsstructuren die onze interpretatie vooraf structureren. |
|
|
A! en de wederopstanding van het orakel |
|
|
In 2025 zijn we opnieuw getuige van een moment van esthetische overgave: de omgang met kunstmatige intelligentie. Ook hier vindt een suspension of disbelief plaats. We laten onze kritische zin tijdelijk varen om betekenis te vinden in gegenereerde tekst. Wat lijkt op rationaliteit - lineaire combinaties, stochastische processen - is tegelijk een uitnodiging tot projectie. De gebruiker wordt opnieuw de vragensteller, zoals bij de Pythia. Het zwavelluchtje is vervangen door een interface, maar de dynamiek is dezelfde: een raadselachtig antwoord wacht op interpretatie. AI is, net als het beeld, geen spiegel maar een plaats van reflectie. We vinden er geen waarheid, maar de vorm van ons verlangen naar betekenis.7 |
|
|
De noten komen nog. Technisch probleem. Mijn HTML versie te oud. | >
|
|
Boven deze door AI gegenereerde tekst stond 'door Heleen Waterbolk, 2025'. |
|
|
Weg gelaten. |
|
|
|